Notist Grubunun Web Sayfasına Hoşgeldiniz

SAYIN DR. OZAN YARMAN'IN YAZISI

Erol Sayan’ın “TÜRK MÜZİĞİNDE SES SİSTEMLERİ ÖNERİLERİ” Başlıklı ODTÜ Sunumunun Metinsel Eleştirisi

Erol Sayan hocayı Türk makam müziği camiasında tanımayanımız her halde yoktur. Kendisi önemli bir bestekarımız ve aynı zamanda ileri düzeyde bir icracımızdır. Makam müziğindeki nazari meselelere ayrıca eğilmesini ve icra-nazariyat alanındaki tıkanmalara yönelik çözüm arayışlarına girme gayretlerini takdirle karşılıyorum.

Erol Sayan hoca, 5 Nisan 2009 tarihli ve “Türk Müziğinde Ses Sistemleri Önerileri” başlıklı ODTÜ KTMT sunumunda, esasen, "Türk Müziği’nde Uygulama ve Kuramdaki Sorunlar ve Çözümleri" Kongresindeki bildirisinde dile getirdiği görüşleri devam ettiriyor.

Gelgelelim, Erol Sayan hoca’nın birtakım teknik ifadeleri ve yaptığı bazı yanlışlar, keşke bu seminer metnini sunmadan önce nazariyat alanında biraz daha derinlemesine araştırma yapsaydı dedirtiyor.

Erol Sayan’ın, sunum metninde göze çarpan en vahim yanlışlarından biri, aralıkları bulmada frekansların birbirinden çıkartılacağını sanmasıdır.

Nitekim, Erol Sayan, sunumunda aralık için “iki ses arasındaki incelik-kalınlık (tizlik-peslik) farkıdır” şeklinde bir tarif yaptıktan sonra, “Aralıklar-Oranlar” bahsinde, 440 Hz ile 320 Hz’lik seslerin arasındaki aralığı, 440-320=120 Hz olarak vermekte, İki ses arasında “120 frekans/Hz. lik aralık vardır” demektedir! Metni ilk okuduğumda gözlerime inanamadım; zira, en temel psikoakustik kaynaklarda görülebileceği üzere, aralıklar frekans cinsinden değil, frekansların birbirine oranı, yani bağıl frekans cinsinden açıklanır. Erol Sayan hoca, farkında olmadan, akustik alanında “difference tone” (farki ses) de denilen “combination tone” (bileşim ses) kavramını keşfetmiş, bunu aralık olarak takdim etmeye kalkışmıştır.

Bazı teknik ifadeler ise kitabi nazariyatçıları oldukça rahatsız edecek cinsten.

“Muayyen her frekans bir perdeyi temsil eder.” ve “perdelerin logaritmik oranları özeldir, ulusaldır.” demiş Erol Sayan. Halbuki, neva perdesinin perde olarak kalması için ille de 440 Hz olması gerekmediği, sözgelimi, tanburdaki konumu kati olarak aynı kaldığı halde, frekansının, gerek hafifçe parmak kaydırma yoluyla, gerek tel gerginliği ayarlanarak, değiştirilebileceği malumdur. Nitekim, bir perdenin frekansı ahenkle, diğer bir deyişle diyapazonla belirlenir. Neva perdesi Bolahenk’te 440 Hz kabul edilir; sözgelimi Süpürde’de 391 Hz olur, Mansur Nısfiye’de (bugünki notalar Uluslararası Diyapazon’da okunursa) 587 Hz’e fırlar. Frekansı değişebildiği halde bir perde perde olmaya nasıl devam eder diye sorulursa, bağıl yahut göreli frekans kavramı devreye girer. Bağıl frekans demek, referans olarak 1 alınan ve frekansı istenilen bir sayı tayin edilebilecek bir noktaya göre, bütün diğer perdelerin oranlanması demektir. Mesela, rast perdesi, kaba çargah’a (3/3=1’e) göre, frekansı hangi sayıya tekabul ederse etsin, saf beşli aralığı (3/2) uzaktadır. Lakin, Arel-Ezgi-Uzdilek ses-düzeninde tüm perdeler, referans alınan kaba çargah’a (1/1’e) uzaklıkları cinsinden, kesirlerle belirlenirler. Bırakalım frekans biriminin logaritmik oranını almaya kalkışmanın hiçbir mana ifade etmediğini bir tarafa, bir perde bağıl frekans olarak açıklandığında bile oranlarının logaritmasını alamazsınız, çünki bir perde tek bir frekans oranına tekabul eder. Doğru işlem, bağıl frekansın logaritmasını almaktır. Bu bile tek başına çok anlamlı değildir. 1885’te, Alexander J. Ellis, Helmholtz’ün Die Lehre von den Tonempfindungen adlı kitabının genişletilmiş çevirisinde, sent (¢) adını verdiği bir aralık ölçüm birimi önermiştir. Sent oktavın 1200’üncü köküdür: 2_(1/1200). Buna göre, bir sentin bağıl frekansı 1:1.0005777895 olup, eşit yarımtonda 100, oktavda 1200 tane sent vardır. Herhangi bağıl frekansın sent değerini bulmak için kullanılacak formül {log₂ Oran x 1200 = ¢} yahut {log₁₀ Oran x (1200 / log₁₀ 2) = ¢}’tir. Sent adedinin karşılığı olan bağıl frekans, {2_(¢/1200)} işlemi ile, bulunur. Görülebileceği gibi, logaritma, bağıl frekansların sent gibi aralık birimlerine çevrilmesinde bir araçtan ibarettir.

Erol Sayan diyor ki:

“1nci Do 115 Frekans/Hz. ise 2nci Üst Do (115 x 2) = 330 Frekans/Hz. olur. Bu oranlar, meydana gelen titreşimin üst ve alt doğuşkanlarının kendi aralarında oluşan oranlarıdır.”

115 x 2 = 230 Hz yapar ve ortada oranlar yok. Bir tek orandan bahis olacaksa, o da 230’un (Üst Do’nun) 115’e (1. Do’ya) oranıdır. Oktav aralığı için, meydana gelen bir titreşim değil, aynı anda veya müteakip olarak iki müstakil titreşimden bahis mümkündür. Yukarıdaki ikinci cümle, tam bir teknik facia. Anlatılmak istenen, herhalde, 115 hz’lik Do’nun ikinci seleni ile 230 Hz’lik Do’nun birinci seleninin, bu iki ses aynı anda duyurularak tam çakıştırılması yoluyla, ikinci cins (psikoakustik) vuruların yokedilmesi ve 2/1 diyadının elde edilmesi olacak.

Erol Sayan diyor ki:

“Sekizli oranı (2/1), tartışmasız sıfır hatalı bir orandır. Beşli oranı (3/2), enaz hatalı sonuç verendir. Dörtlü oranı ile birlikte küçük bozulmalar başlamaktadır, kulak af edebilir. Kalan oranlar ise, çarpıklığın nedenleri konusunda en başta gelen elemanlar olmaktadır.”

Saf beşli ve saf dörtlü oranlarının ne tür hatalı sonuçlar verebileceğini anlamaktan acizim. Bozulmalardan ve çarpıklıklardan maksat, eğer bakiye, k. mücenneb, b. mücenneb, tanini gibi aralıkların, Oktavın 53. kökü (2_(1/53)) olan Holder komması adediyle tanımlanması sonucu oluşan farklar ise, bunun tablosu aşağıdadır:

Aralık	Oranı	Sent	Holder Komması	Sent	Fark
Fazla	531441/524288	23.46	1	22.64151	0.81849
Bakiye	256/243	90.225	4	90.56604	-0.341
K. Mücenneb	2187/2048	113.685	5	113.20755	0.47745
B. Mücenneb	65536/59049	180.45	8	181.13207	-0.6821
Tanini	9/8	203.91	9	203.77358	0.13642
P. Majör Üçlü	81/64	407.82	18	407.54717	0.27283
Saf Dörtlü	4/3	498.045	22	498.11321	-0.0682
Saf Beşli	3/2	701.955	31	701.88679	0.06821
Oktav	2/1	1200	53	1200	0

Görülebildiği gibi, tanımlanan tüm aralıklar için en büyük mutlak fark 1 sentin altındadır. Doktora tezime veya Journal of Interdisciplinary Music Studies dergisinde yayınlanan makaleme bakılırsa, gerek AEU, gerek Yekta-24, 53-ton eşit taksimat içine fevkalade oturmaktadır. Bu durumda, çarpıklıktan bahis mümkün müdür?

Erol Sayan, Amerika kıtasını tekrar keşfetmeye çalışan biri gibi, saf oktavı 53 kommadan müteşekkil saydıktan sonra, kaçınılmaz olarak ima ettiği Holder kommasının bağıl frekansını 2’nin (oktavın) 53. kökünü alarak bulmuş, elde ettiği sayıyı adeta bir sihirbazlık marifetiyle 53 kere kendisiyle çarpıp başladığı noktaya, yani 2’ye dönmüştür. Bu işlemlerin bir totoloji numunesi olduğu aşikardır. Oysa ki, oktavın logaritmik olarak 53 parçaya bölünmesi sonucu elde edilen komma ve bu kommalara dayalı ses-düzeni 17. Yüzyılda yaşamış matematikçi Nikolaus Mercator ve müzik nazariyatçısı William Holder zamanından beri bilinmektedir.

Erol Sayan diyor ki:

“Cent yolu ile yapılan hesaplar daha pratik ve daha çabuk yapılabilseydi onu tercih ederdik. Cent sistemi Avrupa Tampere edilmiş ve Eşit Aralıklı 13 Perde için pratiktir.”

Hakikat şu ki, Herhangi bir frekansı, Holder kommasının bağıl frekansı olan 1.013164143024915 sayısıyla çarpmak ile Sent biriminin bağıl frekansı olan 1.0005777895 sayısıyla çarpmak arasında, ilkesel olarak bir farklılık yoktur. Her ikisinde de hesaplar aynı çabuklukta yapılabilecektir. Sent birimi, 12-ton eşit taksimatın eşit yarımseslerinden ne kadar sapıldığını göstermesi açısından, oktavda 53 eşit komma saymaya kıyasla, son derece pratik bir araç olarak kabul edilmektedir.

Gelelim Erol Sayan hocanın önerdiği ses-düzenlerine...

1. Öneri: 53-ton eşit taksimat içinden, başlangıç sesinin oktavı hariç, 29 perde.

Eşit olmayan aralıklı demeye lüzum yok, çünki 53-ton eşit taksimat içinden eşit aralıklı olabilecek yegane düzen 53-ton eşit taksimatın kendisidir. Erol Hocanın ilk önerisi, 53-tET içinden bir alt-kümedir:

AEU Oranları (Urmevi düzeni koyu)		Sent	Yekta-24 Oranları (Urmevi düzeni koyu)		Sent	53-tET ve Sayan-29	Fark
0:	1/1	0.000	0:	1/1	0.000	0: 0.000	0
						1: 22.642
1:	256/243	90.225	1:	256/243	90.225	4: 90.566	0.341
2:	2187/2048	113.685	2:	2187/2048	113.685	5: 113.208	-0.4775
3:	65536/59049	180.450	3:	65536/59049	180.450	8: 181.132	0.6821
4:	9/8	203.910	4:	9/8	203.910	9: 203.774	-0.1364
						10: 226.415
5:	32/27	294.135	5:	32/27	294.135	13: 294.340	0.2046
6:	19683/16384	317.595	6:	19683/16384	317.595	14: 316.981	-0.6139
7:	8192/6561	384.360	7:	8192/6561	384.360	17: 384.906	0.5457
8:	81/64	407.820	8:	81/64	407.820	18: 407.547	-0.2728
						19: 430.189
9:	4/3	498.045	9:	2097152/1594323	474.585	~~21:~~ 475.472	~~0.8867~~
9:	4/3	498.045	10:	4/3	498.045	22: 498.113	0.0682
10:	177147/131072	521.505	10:	4/3	498.045	23: 520.755	-0.7503
11:	1024/729	588.270	11:	1024/729	588.270	26: 588.679	0.4093
12:	729/512	611.730	12:	729/512	611.730	27: 611.321	-0.4093
13:	262144/177147	678.495	13:	262144/177147	678.495	30: 679.245	0.7503
14:	3/2	701.955	14:	3/2	701.955	31: 701.887	-0.0682
						32: 724.528
15:	128/81	792.180	15:	128/81	792.180	35: 792.453	0.2728
16:	6561/4096	815.640	16:	6561/4096	815.640	36: 815.094	-0.5457
17:	32768/19683	882.405	17:	32768/19683	882.405	39: 883.019	0.6139
18:	27/16	905.865	18:	27/16	905.865	40: 905.660	-0.2046
						41: 928.302
19:	16/9	996.090	19:	8388608/4782969	972.630	~~43:~~ ~~973.585~~	~~0.9549~~
19:	16/9	996.090	20:	16/9	996.090	44: 996.226	0.1364
20:	59049/32768	1019.550	20:	16/9	996.090	45: 1018.868	-0.6821
21:	4096/2187	1086.315	21:	4096/2187	1086.315	48: 1086.792	0.4775
22:	243/128	1109.775	22:	243/128	1109.775	49: 1109.434	-0.341
						50: 1132.075
23:	1048576/531441	1176.540	23:	1048576/531441	1176.540	~~52:~~ ~~1177.358~~	~~0.8185~~
24:	2/1	1200.000	24:	2/1	1200.000	53: 1200.000	0
Mutlak farkların ortalaması: 0.4486 sent En yüksek mutlak fark: 0.9549 sent

Sayan-29, 53-tET’in 1 3 1 3 1 1 3 1 3 1 1 3 1 3 1 3 1 1 3 1 3 1 1 3 1 3 1 1 3 modudur. Müteakip aralıkları, 23+68+23+68+23+23+68+23+68+23+23+68+23+68+23+68+23+23+

68+23+68+23+23+68+23+68+23+23+68 senttir. Bu haliyle, sadece iki boy aralıkla, yani 23 sentlik komma ve 68 sentlik kromatik yarım ses aralıklarıyla açıklanabildiği için, düzen Ervin Wilson tarafından Moment of Symmetry (MOS) tabir olunan türden bir sistemdir.

Sayan-29, AEU’nun devamıdır denilebilir. Başlangıç perdesi kaba çargah (Do) alınırsa, buradan hareketle 17 tam beşli yukarı, 11 tam beşli aşağı gidilerek inşa edilir. En önemli farkı, 68 sentlik aralıkların “glissando bölgeleri” olarak değerlendirilmesidir. Uşşak makamının kararına giderken, icrada görülüp de notada ve nazariyatta açıklanmamış perdeleri tanımlamakta Erol hocanın ihdas ettiği “glissando bölgesi”, Urmevi’nin mücennebat ve Yalçın Tura’nın mücenneb bölgesi kavramlarını andırmaktadır. Tabii, glissando bölgesi yoluyla, Uşşak, Saba ve Hüzzam gibi makamlardaki karakteristik 2/3, ¾ ve 4/5 tonluk sistem-dışı perdeleri nasıl açıklayabileceğimiz ve kanun ile tanburda mevcut olan ilave perdeleri nasıl anlamlandırabileceğimiz meçhul duruyor.

Sayan-29, bir perdesi dışında Gültekin Oransay’ın 29 perdeli düzeni (1959) ile pratikçe aynıdır. İki ses düzeni arasındaki farklar aşağıdaki tabloda görülmektedir:

Oransay-29 (Do’dan başlatılarak aralıklar)		Sayan-29		Fark	53-tET Dereceler
0:	0	0:	0	0	0
1:	22	1:	22.642	0.642	1
2:	92	2:	90.566	-1.434	4
3:	114	3:	113.208	-0.792	5
4:	182	4:	181.132	-0.868	8
5:	204	5:	203.774	-0.226	9
6:	225	6:	226.415	1.415	10
7:	294	7:	294.34	0.34	13
8:	316	8:	316.981	0.981	14
9:	386	9:	384.906	-1.094	17
10:	408	10:	407.547	-0.453	18
		11:	430.189	22.189	19
11:	478				21
12:	498	12:	498.113	0.113	22
13:	520	13:	520.755	0.755	23
14:	590	14:	588.679	-1.321	26
15:	612	15:	611.321	-0.679	27
16:	680	16:	679.245	-0.755	30
17:	702	17:	701.887	-0.113	31
18:	723	18:	724.528	1.528	32
19:	794	19:	792.453	-1.547	35
20:	814	20:	815.094	1.094	36
21:	884	21:	883.019	-0.981	39
22:	906	22:	905.66	-0.34	40
23:	927	23:	928.302	1.302	41
24:	996	24:	996.226	0.226	44
25:	1018	25:	1018.868	0.868	45
26:	1088	26:	1086.792	-1.208	48
27:	1110	27:	1109.434	-0.566	49
28:	1129	28:	1132.075	3.075	50
29:	1200	29:	1200.000	0	53

Şu da teslim olunur ki, Sayan-29’da, natürel tonlarda 1, 4, 5, 8 kommalık ayrıntılardan başka, bemollü tonlarda 6 kommalık yahut 2/3 tonluk bir cins aralık daha ortaya çıkmaktadır. Bu aralık bazılarınca Uşşak makamının karakteristiği olarak addedilegelmiştir.

Transpozisyon olanaklarına bakıldığında ise, sözgelimi SAS tetrakordunu, bir uçtan A# tonuna, diğer uçtan Eb tonuna kadar aralıkların boyunu muhafaza ederek taşımak mümkündür.

2. Öneri: 53-ton eşit taksimat içinden, başlangıç sesinin oktavı hariç, 36 perde.

Bir önceki öneriden mülhem. Yine eşit olmayan aralıklı demeye gerek yok. Düzen 53-ton eşit taksimatın bir alt kümesi:

AEU Oranları (Urmevi düzeni koyu)		Sent	Yekta-24 Oranları (Urmevi düzeni koyu)		Sent	53-tET ve Sayan-36	Fark
0:	1/1	0.000	0:	1/1	0.000	0: 0.000	0
						1: 22.642
1:	256/243	90.225	1:	256/243	90.225	4: 90.566	0.341
2:	2187/2048	113.685	2:	2187/2048	113.685	5: 113.208	-0.4775
						6: 135.849
3:	65536/59049	180.450	3:	65536/59049	180.450	8: 181.132	0.6821
4:	9/8	203.910	4:	9/8	203.910	9: 203.774	-0.1364
						10: 226.415
						12: 271.698
5:	32/27	294.135	5:	32/27	294.135	13: 294.340	0.2046
6:	19683/16384	317.595	6:	19683/16384	317.595	14: 316.981	-0.6139
7:	8192/6561	384.360	7:	8192/6561	384.360	17: 384.906	0.5457
8:	81/64	407.820	8:	81/64	407.820	18: 407.547	-0.2728
						19: 430.189
9:	4/3	498.045	9:	2097152/1594323	474.585	21: 475.472	0.8867
9:	4/3	498.045	10:	4/3	498.045	22: 498.113	0.0682
10:	177147/131072	521.505	10:	4/3	498.045	23: 520.755	-0.7503
11:	1024/729	588.270	11:	1024/729	588.270	26: 588.679	0.4093
12:	729/512	611.730	12:	729/512	611.730	27: 611.321	-0.4093
						28: 633.962
13:	262144/177147	678.495	13:	262144/177147	678.495	30: 679.245	0.7503
14:	3/2	701.955	14:	3/2	701.955	31: 701.887	-0.0682
						32: 724.528
						34: 769.811
15:	128/81	792.180	15:	128/81	792.180	35: 792.453	0.2728
16:	6561/4096	815.640	16:	6561/4096	815.640	36: 815.094	-0.5457
17:	32768/19683	882.405	17:	32768/19683	882.405	39: 883.019	0.6139
18:	27/16	905.865	18:	27/16	905.865	40: 905.660	-0.2046
						41: 928.302
19:	16/9	996.090	19:	8388608/4782969	972.630	43: 973.585	0.9549
19:	16/9	996.090	20:	16/9	996.090	44: 996.226	0.1364
20:	59049/32768	1019.550	20:	16/9	996.090	45: 1018.868	-0.6821
21:	4096/2187	1086.315	21:	4096/2187	1086.315	48: 1086.792	0.4775
22:	243/128	1109.775	22:	243/128	1109.775	49: 1109.434	-0.341
						50: 1132.075
23:	1048576/531441	1176.540	23:	1048576/531441	1176.540	52: 1177.358	0.8185
24:	2/1	1200.000	24:	2/1	1200.000	53: 1200.000	0
Mutlak farkların ortalaması: 0.4486 sent En yüksek mutlak fark: 0.9549 sent

Sayan-36, başlangıç perdesi kaba çargah (Do) alınırsa, buradan hareketle zincir halinde 19 tam beşli yukarı, 16 tam beşli aşağı gidilerek inşa edilir. Düzen, 53-tET’in 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 modudur. Müteakip aralıkları, 23+68+23+ 23+45+23+23+45+23+23+68+23+23+45+23+23+68+23+23+45+23+23+45+23+23+68+23+ 23+45+23+23+68+23+23+45+23 senttir.

Açıkçası, Sayan-36’nın, SAS tetrakordunu, aralıkları muhafaza ederek, B# üzerinden taa Fb üzerine kadar taşımanın dışında pek bir espirisi yok. Nitekim, Uşşak, Hüzzam, Saba gibi makamların karakteristik sistem-dışı perdelerini Bolahenk’te bile tam anlamıyla temsil edemiyor. Zaten Erol hoca da bunu uygun olarak değerlendirmiyor.

3. Öneri: Modüler tesmiye olunan, içiçe geçmiş üç adet 12-ton eşit taksimattan müteşekkil Sayan-36M.

Bu ses-düzeni, bir adet oniki ton eşit taksimat alınarak, bundan bir Holder komması yukarıda ve bir Holder komması aşağıda birer 12-tET daha alınıp hepsi karılmak suretiyle varedilmiştir. Üç katmanda üç adet 12-tET’ten müteşekkil bir bisiklet zinciridir. Her 12-tET kendi kulvarlarında, 1/12 Pithagoryen komma tempere edilmiş beşlilerle oniki tur atarak kapanırlar.

Sayan-36M, aşağıdaki tabloda görülmektedir:

1. Oniki ses eşit temperaman	2. Oniki ses eşit temperaman	3. Oniki ses eşit temperaman
0	22.642	-22.642
100	122.642	77.358
200	222.642	177.358
300	322.642	277.358
400	422.642	377.358
500	522.642	477.358
600	622.642	577.358
700	722.642	677.358
800	822.642	777.358
900	922.642	877.358
1000	1022.642	977.358
1100	1122.642	1077.358
1200	1222.642	1177.358

Bu düzende, temel AEU aralıklarından sapmalara bakalım:

Aralık	Oranı	Sent	Holder Komması	Sayan-36M en yakın	Fark
Fazla	531441/524288	23.46	1	22.642	-0.818
Bakiye	256/243	90.225	4	100	9.775
K. Mücenneb	2187/2048	113.685	5	122.642	8.957
B. Mücenneb	65536/59049	180.45	8	177.358	-3.092
Tanini	9/8	203.91	9	200	-3.91
P. Majör Üçlü	81/64	407.82	18	400	-7.82
Saf Dörtlü	4/3	498.045	22	500	1.955
Saf Beşli	3/2	701.955	31	700	-1.955
Oktav	2/1	1200	53	1200	0

Buna çok benzer bir sistemi, 14/12/2008 tarihinde, ama dört adet içiçe geçmiş 12-ton eşit taksimata dayalı olarak, başka bir yerde önerilen ve makam müziğimiz için uygunluğu hayli tartışmalı olan 48-ton eşit taksimata alternatif olarak kurgulamışım:

1. Oniki ses eşit temperaman	2. Oniki ses eşit temperaman	3. Oniki ses eşit temperaman	4. Oniki ses eşit temperaman
0	20	-20	-55
100	120	80	45
200	220	180	145
300	320	280	245
400	420	380	345
500	520	480	445
600	620	580	545
700	720	680	645
800	820	780	745
900	920	880	845
1000	1020	980	945
1100	1120	1080	1045
1200	1220	1180	1145

Bu temperamanın özelliği, tıpkı Sayan-36M’deki gibi, ana katmanda yeralan ilk oniki ton eşit taksimattan bir komma (20 sent) aşağıdaki ve yukarıdaki katmanlarda birer 12-tET daha bulundurması ve bunlardan başka, dördüncü bir katmanda, Uşşak, Hüzzam ve Saba gibi makamların karakteristik perdelerine adanmış bir dördüncü oniki ton eşit taksimata sahip olmasıdır. Bu son katman, ana katmadan yaklaşık 49/45 (145 sent) uzaktadır. Zaten Erol Sayan hoca, Uşşak gibi makamlarda karara giderken glissando bölgesine perde eklenebileceğinden bahsederek, ses düzeninin prensipte 48 perdeye çıkmasına cevaz vermektedir. Onunla benzer bir çizgide olduğumuzu görmek beni sevindirdi. Lakin, benim önerdiğim ses-düzeni (Buna Yarman-48 diyelim) 5 ve 7-limitli akorları çok daha doğru karşılıyor.

SONUÇ

Erol hoca’nın belki de üzerinde en çok durulması gereken görüşü, 29 perdeli önerisindeki 68 sentlik eksik bakiye aralıklarını “glissando bölgeleri” olarak değerlendirmesidir. “Glissando bölgesi” tanımı, Urmevi’nin mücennebat ve Yalçın Tura’nın mücenneb bölgesi kavramlarını andırmaktadır. Ancak, diğer ikisinden farklı olarak, Uşşak, Saba ve Hüzzam gibi makamlardaki karakteristik 2/3, ¾ ve 4/5 tonluk sistem-dışı perdelerin matematiksel temellerine ilişkin hiçbir açıklama getirmemektedir. Kanun ile tanburda mevcut olan ilave perdelerin “glissando bölgeleri” ile nasıl anlamlandırabileceği meçhuldür. Son toplamda, bazı perdelerin aritmetik işlemlerle şaşmaz kesinlikte tespiti, diğerlerinin ise iki direk arasında sonsuz bir muğlaklığa terkedilmesi, makam müziği icrasının derinlerindeki psikoakustik ve matematik temellere ışık tutmaktan çok uzak kalıyor.

Tarihi perde isimlerini külliyen terkedip sadece Do-Re-Mi’den ibaret bir düstura geçmekle, bu perde isimleriyle birebir bağlantılı olan makamların semantik köklerinden kopartılacağına dair ciddi kaygılar taşıdığım saklıdır.

Nazari meselelerde ülkemizde pek çok insan tek başına ve dünyada olup bitenleri yeterince incelemeden hareket etme yolunu seçiyor. Bu yöntem ile fazla mesafe katedilemediği gibi, bazen büyük yanlışlar yapılıyor. Nadiren, benzer bir noktaya farklı ve engebeli yollardan varıldığı da oluyor. Türk makam müziği nazariyatında hiyerarşi ve terminolojik birlik sanki şart gibi duruyor. Türkiye’de bir müzik nazariyatı platformunun yokluğu derinden hissediliyor.

Dr. Ozan Yarman